Η συνεχής κατοίκηση της περιοχής από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι σήμερα, έχει αφήσει πολύ σημαντικά μνημεία της ιστορίας, τα οποία αποτελούν μια συνέχεια στη διαμόρφωση του χώρου και της φυσιογνωμίας της περιοχής. Όσον αφορά στο ανθρωπογενές περιβάλλον και την ιδιαίτερη σχέση που έχει αναπτυχθεί παραδοσιακά ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, μπορούμε να πούμε πως παρουσιάζει σημαντικό εκπαιδευτικό ενδιαφέρον.
Παραδοσιακοί Οικισμοί – Αρχιτεκτονική
Στην περιοχή της Ανατολικής Πελοποννήσου υπάρχει ένα αξιόλογο δίκτυο Κάστρων από το Παλαμήδι στο Ναύπλιο, το Βυζαντινό Γερακίου, τον Μυστρά, το Κάστρο Μονεμβάσιας, την Ακροκόρινθο. Πρώτη θέση, ανάμεσα στα μνημεία των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών χρόνων της ευρύτερης περιοχής, κατέχει αναμφισβήτητα ο Μυστράς, η περίφημη Βυζαντινή πόλη, από την οποία διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση θαυμάσιες εκκλησίες με μοναδική τοιχογραφική διακόσμηση, τα ανάκτορα των Παλαιολόγων, αρκετά πολυώροφα αρχοντικά, δρόμοι, το τείχος και το Κάστρο του Βιλλαρδουίνου. Ειδικότερα, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ακόλουθοι πύργοι και κάστρα της περιοχής και της ευρύτερης:
- Τετράγωνος πύργος – παρατηρητήριο, που χτίστηκε κατά τον Μεσαίωνα, στην κορυφή του λόφου Βίγλα, κοντά στα Πούλιθρα.
- Τετράπλευρος μεγάλος πύργος της Φραγκοκρατίας, στην κορυφή λόφου στην Ανάληψη, Δ των Βούρβουρων. Αποτελεί μικρό φρουριακό συγκρότημα.
- Κάστρο μικρό με πύργο (donjon) εποχής Φραγκοκρατίας, στη θέση Παλιόπυργος.
- Βυζαντινό Κάστρο Ορίωντα ή Ρέοντα, στα ΒΔ της Παλιόχωρας και Δ του Τυρού, στην κορυφή του βουνού Ορίωντας. Εδώ βρέθηκαν και λίθινα εργαλεία νεολιθικής εποχής.
- Προέχον βυζαντινό μνημείο το Κάστρο Γερακίου, στην κορυφή του λόφου, απέναντι από το Γεράκι. Α και ΝΑ του Γερακίου υπάρχουν αξιόλογα βυζαντινά μνημεία.
- Προέχον βυζαντινό μνημείο το Κάστρο Ζαραφόνας, νότια του χωριού Καλλιθέα και το Κάστρο Αρτλίκαινας, κοντά στο Ορεινό Κορακοβούνι.
- Το Κάστρο της Παλαιοπαναγιάς, ένας τριώροφος μεσαιωνικός πύργος με πολεμίστρες, ο οποίος βρίσκεται μεταξύ Αγ. Βασιλείου και Παλαιοχωρίου.
- Το φράγκικο Κάστρο της Ωριάς, στο ΝΑ άκρο του Ξηροκαμπίου, στην κορυφή ενός λόφου.
- Το Μεσαιωνικό Κάστρο και ο Πύργος των Αφών Ζαφειρόπουλων, στην κορυφή του λόφου (Νησί) του Παράλιου Άστρους.
- Το Φράγκικο Κάστρο, σε περίοπτη και δύσβατη θέση, στη Βορδόνια.
- Το Βυζαντινό Κάστρο του Λογγανίκου.
- Το Καστρίτσι (Κάστρο) της Αγόριανης.
- Το Κάστρο της Μπαρδούνιας, κοντά στον Άγιο Νικόλαο.
Μερικά από τα σημαντικότερα νεότερα κτίρια της περιοχής και της ευρύτερης, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα, είναι το Δημοτικό Σχολείο Κυπαρισσίου, το νεοκλασικό διατηρητέο μνημείο στο Άστρος, εντός του οποίου έλαβε χώρα η Β’ Εθνοσυνέλευση, η Βιβλιοθήκη της Κοινότητας Κοσμά, με 3.000 περίπου τόμους κ.ά. Εξάλλου, μερικά από τα οχυρά πυργόσπιτα, χαρακτηριστικά δείγματα των προεπαναστατικών κατοικιών της περιοχής, τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα, είναι τα ακόλουθα:
- Ο πύργος Τρικαλίτη στον Άγιο Πέτρο.
- Δύο οχυρές κατοικίες στον Άγιο Βασίλειο.
- Ο πύργος του Τσικαλιώτη στο Λεωνίδιο.
- Το «Ταμπούρι του Νικηταρά» (κτίριο ιδιοκτησίας Αφών Χριστοφίλη) στα Άνω Δολιανά, όπου οχυρώθηκε ο Νικηταράς ο Τουρκοφάγος με τους συντρόφους του, στη μάχη των Δολιανών.
- Ο πύργος Καψαμπέλη στην Καστάνιτσα, όπου οχυρώθηκε ο Γιάννης Καψαμπέλης με τους συντρόφους του και απέκρουσαν τον Ιμπραήμ.
Παραδοσιακοί Οικισμοί
Χαρακτηρισμένοι Παραδοσιακοί οικισμοί (Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.) και Ιστορικά Προστατευόμενοι (ΥΠ.ΠΟ.) της περιοχής είναι:Παράλιο Άστρος, Άγιος Πέτρος, Κάτω Δολιανά, Καστάνιτσα, Πραστός, Πλάτανος, Άγιος Ανδρέας, Λεωνίδιο, Πραγματευτής, Σαπουνακαίϊκα, Πέρα Μέλανα, Τυρός, Κουνουπιά, Πούλιθρα, Βλαχοκερασία, Κερασιά, και Κοσμάς.
____________
😪
